Η διαδικασία του επαγγελματικού προσανατολισμού στοχεύει στην ενίσχυση της επαγγελματικής ανάπτυξης του ατόμου και στην υποβοήθησή του ώστε να πάρει αποτελεσματικές αποφάσεις σχετικά με την σταδιοδρομία του.
Ο επαγγελματικός προσανατολισμός μπορεί να αξιοποιηθεί σε διάφορες φάσεις της επαγγελματικής ανάπτυξης και ζωής ενός ανθρώπου, αλλά είναι απαραίτητος ειδικότερα σε δύο φάσεις:
1) στην επαγγελματική επιλογή, και
2) στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων σχετικά με την επαγγελματική μας ζωή
Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην φάση της επαγγελματικής επιλογής (δηλαδή προς το τέλος της εφηβείας ή τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής) καλούνται να πάρουν επαγγελματικές αποφάσεις, ενώ διακατέχονται από αρκετούς προβληματισμούς και διλήμματα. Μερικά από αυτά συνοψίζονται στα ακόλουθα:
- Δεν έχω πληροφόρηση για τα επαγγέλματα που με ενδιαφέρουν
- Δεν ξέρω αν μου αρέσει κάποιο επάγγελμα
- Με ενδιαφέρουν αρκετά επαγγέλματα αλλά δεν ξέρω σε ποιο να καταλήξω
- Αντιμετωπίζω δυσκολίες στο να πάρω μια απόφαση
- Δεν ξέρω αν είμαι κατάλληλος για το επάγγελμα που έχω επιλέξει
- Δεν γνωρίζω τις εναλλακτικές που έχω αν δεν περάσω στις εξετάσεις
Το άτομο που βρίσκεται σε αυτή τη θέση και αναζητά τις υπηρεσίες του επαγγελματικού προσανατολισμού μπορεί να βοηθηθεί στην αναγνώριση και αξιοποίηση των δυνατοτήτων του, στην ανεύρεση των πληροφοριών που χρειάζεται σχετικά με την επιλογή κατεύθυνσης σπουδών και την αγορά εργασίας, στην καλύτερη γνωριμία με τον εαυτό του, στην ανίχνευση των αξιών που έχει για την εργασιακή ζωή αλλά και των προσδοκιών του από αυτήν. Μπορεί επιπλέον να βοηθηθεί στην διερεύνηση άλλων παραμέτρων ενδοψυχικών, οικογενειακών ή περιβαλλοντικών που αποπροσανατολίζουν, περιορίζουν ή αναστέλλουν τη διαδικασία λήψης της καταλληλότερης κάθε φορά απόφασης. Μπορεί έτσι να προσδιορίσει τον προσωπικό του στόχο και να καταρτίσει ένα σχέδιο δράσης προς την πραγμάτωσή του.
Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού, επομένως, περιλαμβάνει την αρχική συνέντευξη με τη λήψη του ιστορικού χρήση σταθμισμένων (έγκυρων και αξιόπιστων) ψυχομετρικών εργαλείων ώστε να διερευνήσει στοιχεία της προσωπικότητας, ικανότητες και ενδιαφέροντα/ κλίσεις και παρέχει επαγγελματική συμβουλευτική - ενίοτε οικογενειακή - ώστε να συντεθούν όλα τα κομμάτια της διαδικασίας που έχει προηγηθεί.
Οι υπηρεσίες του επαγγελματικού προσανατολισμού μπορούν, επίσης, να αξιοποιηθούν και από ανθρώπους που έχουν κάνει ήδη την επαγγελματική τους επιλογή αλλά επιθυμούν να κάνουν σημαντικές αλλαγές στη σταδιοδρομία τους και καλούνται να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις. Συνήθη ερωτήματα που τίθενται από ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτή την φάση μπορεί να είναι τα ακόλουθα:
- Πώς να διαχειριστώ αποτελεσματικά τις αλλαγές που γίνονται στο επαγγελματικό μου περιβάλλον;
- Πώς να μεταφέρω τις δεξιότητες που έχω σε έναν άλλο επαγγελματικό τομέα;
- Πώς να διαχειριστώ τις επαγγελματικές κρίσεις;
- Πώς να διαχειριστώ την απόλυση;
- Πώς να αξιοποιήσω καλύτερα τον χρόνο μου;
- Τι είδους ισορροπία μεταξύ δουλειάς και προσωπικής ζωής επιθυμώ;
- Πώς να αποκτήσω καινούργιες δεξιότητες;
- Μπορώ να αλλάξω επάγγελμα;
- Πώς να διαχειριστώ το στάδιο της συνταξιοδότησης;
Η επαγγελματική ζωή ενός ανθρώπου χαρακτηρίζεται από εξελικτικά στάδια, απαιτεί προσαρμογές και προϋποθέτει την ύπαρξη αλλά και την εκδίπλωση κατάλληλων δεξιοτήτων, ώστε το άτομο να διαχειριστεί τις αλλαγές που συντελούνται μέσα του και στην εξωτερική πραγματικότητα. Οι ανάγκες του ατόμου αλλά και της αγοράς εργασίας αλλάζουν και η εργασία εξυπηρετεί πολλαπλούς ρόλους. Διανύουμε άλλωστε μια εποχή που η αντίληψη «μια δουλειά για μια ζωή» δεν αποτελεί πλέον πραγματικότητα. Επομένως η ανάγκη προσαρμογής και επαναπροσδιορισμού αναγκών και δεδομένων ανά ακτά χρονικά διαστήματα γίνεται επιτακτική. Η επαγγελματική συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να διαχειριστούν τις δυσκολίες που προκύπτουν και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις της εργασιακής ζωής.